W toku eksploatacji urządzenie ciśnieniowe podlega następującym badaniom:

• badania okresowe – dla urządzeń objętych formą dozoru pełnego, w terminach określonych dla danego rodzaju urządzenia;
• doraźne eksploatacyjne – wykonuje się w terminach wynikających z bieżących potrzeb;
• doraźne powypadkowe lub poawaryjne – przeprowadza się w przypadku wystąpienia niebezpiecznego uszkodzenia urządzenia ciśnieniowego lub nieszczęśliwego wypadku związanego z jego eksploatacją, prowadzone są w celu ustalenia przyczyn zdarzenia, sformułowania wniosków dotyczących działań zapobiegawczych oraz ich wdrożenia.

Badania okresowe są wykonywane jako:

• rewizje wewnętrzne – obejmują ocenę wizualną stanu ścianek urządzenia ciśnieniowego, jego połączeń rozłącznych i nierozłącznych oraz osprzętu zabezpieczającego i ciśnieniowego. W techniczne uzasadnionych przypadkach, po uzgodnieniu z organem właściwej jednostki dozoru technicznego, ocena wizualna może być uzupełniona lub zastąpiona innymi badaniami;
• próby ciśnieniowe – wykonywane z zasady jako próby hydrauliczne, przy czym w technicznie uzasadnionych przypadkach próbę hydrauliczną można zastąpić inną próbą lub badaniem innego rodzaju po uzgodnieniu z organem właściwej jednostki dozoru technicznego;
• rewizje zewnętrzne – obejmują zewnętrzne oględziny urządzenia ciśnieniowego i osprzętu w miejscach dostępnych, a w miarę możliwości także sprawdzenie działania tego osprzętu i przeprowadzenie prób funkcjonalnych.

Badania doraźne eksploatacyjne

Zakres badań doraźnych eksploatacyjnych i sposób przygotowania urządzenia do tych badań ustala organ właściwej jednostki dozoru technicznego, w zależności od okoliczności uzasadniających ich przeprowadzenie. Badania te mogą być wykonywane jako:

• próby ciśnieniowe
• rewizje wewnętrzne
• rewizje zewnętrzne

uzupełnione lub zastąpione innym badaniem w trybie indywidualnym.

Badania doraźne eksploatacyjne są wykonywane na wniosek eksploatującego urządzenie ciśnieniowe, w szczególności w przypadku:

• zmiany miejsca zainstalowania urządzenia;
• naprawy urządzenia ciśnieniowego, w tym naprawy metodami chemicznymi, lub jego modernizacji;
• wymiany niektórych elementów urządzenia;
• zmiany nastawy osprzętu zabezpieczającego;
• zmiany charakterystyki lub rodzaju urządzeń zasilających;
• stwierdzenia nieszczelności lub uszkodzeń ścianek urządzenia ciśnieniowego;
• zmiany dokonywanej w instalacji współpracującej z urządzeniem ciśnieniowym, mającej wpływ na warunki eksploatacji urządzenia ciśnieniowego;
• uzasadnionym stanem technicznym urządzenia ciśnieniowego;
• zmiany eksploatującego skutkującej zmianami warunków eksploatacji urządzenia ciśnieniowego.

Eksploatujący przygotowuje urządzenie ciśnieniowe do badań w zakresie niezbędnym do ich przeprowadzenia, w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób wykonujących badania. Eksploatujący zapewnia obsługę techniczną wykonywanych badań.

Przygotowując urządzenie ciśnieniowe do badań należy uwzględniać wymagania zawarte w instrukcji eksploatacji urządzenia oraz dodatkowe wymagania, uwzględniające indywidualne cechy danej konstrukcji. W szczególnych przypadkach należy wymagania w tym zakresie ustalić z organem właściwej jednostki dozoru technicznego.

Podczas przygotowania stanowiska pracy i urządzeń ciśnieniowych oraz ich osprzętu do badań należy przestrzegać zasad dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Bezpośrednio przed przystąpieniem do badania wewnątrz urządzenia ciśnieniowego inspektor powinien zostać poinformowany przez przedstawiciela firmy odpowiedzialnego za kontakt z oddziałem UDT o:

• rodzaju zagrożeń, jakie mogą wystąpić;
• zastosowanych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich stosowania;
• sposobie sygnalizacji między osobami pracującymi wewnątrz urządzenia, a osobami asekurującymi ich na zewnątrz urządzenia;
• postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia.

Ponadto przedstawiciel firmy odpowiedzialny za kontakt z oddziałem UDT powinien zapewnić inspektora, iż urządzenie zostało odpowiednio przygotowane do badania (zezwolenie w formie pisemnej na wejście do urządzenia).

Podczas przygotowania stanowiska pracy i urządzeń ciśnieniowych oraz ich osprzętu do badań powinno się przestrzegać zasad dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymagań określonych w instrukcji eksploatacji.

Przed wejściem do urządzenia inspektor ma prawo zażądać przedłożenia protokołu z pomiarów zawartości składników atmosfery we wnętrzu urządzenia. Pomiar powinien być wykonany i potwierdzony przez kompetentne służby bezpośrednio przed wejściem do urządzenia.

Czynności wykonywane w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, określonych w przepisach szczegółowych (branżowych, resortowych, zarządzeniach wewnątrzzakładowych, itp.), przy których wymagane jest tymi przepisami pisemne polecenie wykonania pracy, powinny być dokonywane przy współudziale upoważnionego pracownika zakładu, na terenie którego czynności te są wykonywane.

Podjęcie i prowadzenie pracy w zamkniętych przestrzeniach, do których wejście odbywa się przez włazy lub otwory, lub jest w inny sposób utrudnione, powinno w uzasadnionych przypadkach nastąpić na podstawie pisemnego dopuszczenia do wejścia wydanego w trybie ustalonym przez przedsiębiorcę / użytkownika urządzenia technicznego. Osoba wydająca takie polecenie powinna sprawdzić, czy przygotowania organizacyjne i techniczne zapewniają bezpieczeństwo pracownikom podczas wykonywania pracy oraz zapewnić stały nadzór i możliwość udzielenia im natychmiastowej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku.

Eksploatujący urządzenie techniczne jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o każdym niebezpiecznym uszkodzeniu lub nieszczęśliwym wypadku związanym z jego eksploatacją.

 Ogólne informacje dotyczące przygotowania urządzenia do badań

• wykonanie rewizji wewnętrznej

• urządzenie należy opróżnić z czynnika zachowując wszelkie środki bezpieczeństwa, obserwując wskazania manometru oraz warunki panujące wewnątrz;
• należy otworzyć wszelkie dostępne do oględzin otwory rewizyjne (np. włazy, wyczystki, króćce, wzierniki);
• urządzenie należy oczyścić przez przemycie, przedmuchanie parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie powietrzem do stopnia umożliwiającego oględziny powierzchni ścianek wewnętrznych;
• na czas trwania prac należy wyłączyć z ruchu wszelkie urządzenia, które mogą stanowić zagrożenie dla wykonujących badania (w tym środki zasilania);
• należy zapewnić bezpieczne oświetlenie urządzenia
• w czasie wykonywania badania należy przestrzegać wszelkich zasad BHP, w tym m.in. zapewnić niezbędne środki ochrony zbiorowej, indywidualnej i ppoż.

• wykonanie rewizji zewnętrznej

• urządzenie należy przedstawić do badania w sposób umożliwiający oględziny ścianek zewnętrznych oraz oględziny i w miarę możliwości sprawdzenie działania osprzętu zabezpieczającego i ciśnieniowego;
• należy umożliwić dostęp do urządzeń zasilających;
• w trakcie badania należy liczyć się z możliwością wystąpienia zakłóceń w pracy urządzeń współpracujących ze zbiornikiem (np. w trakcie sprawdzania działania zaworu bezpieczeństwa);
• w czasie wykonywania badania należy przestrzegać wszelkich zasad BHP, w tym m.in. zapewnić niezbędne środki ochrony zbiorowej, indywidualnej i ppoż.

• wykonanie próby ciśnieniowej

• próbę ciśnieniową urządzenia wykonuje się jako hydrauliczną. W technicznie uzasadnionych przypadkach próbę hydrauliczną można zastąpić inną próbą lub badaniem innego rodzaju;
• wartość ciśnienia próbnego przyjmuje się zgodnie z dokumentacją techniczną urządzenia;
• temperatura płynu próbnego zazwyczaj nie powinna być niższa niż 10⁰C i wyższa niż 50⁰C;
• należy liczyć się z koniecznością całkowitego odcięcia urządzenia od instalacji poprzez np. zaślepienie króćców, skuteczne zamknięcie zaworów odcinających, stosowanie obejść;
• próbę przeprowadza się w warunkach umożliwiających oględziny ścianek, złączy spawanych i połączeń rozłącznych;
• próba może być wykonywana bez zdejmowania izolacji zewnętrznej;
• w czasie wykonywania badania należy przestrzegać wszelkich zasad BHP, w tym m.in. zapewnić niezbędne środki ochrony zbiorowej, indywidualnej i ppoż.

Urządzenie techniczne, dla którego ustalono formę dozoru technicznego pełnego wymaga uzyskania przez eksploatującego decyzji zezwalającej na eksploatację wydaną przez właściwy organ dozoru technicznego.

Przed wydaniem pierwszej decyzji zezwalającej na eksploatację urządzenia technicznego organ właściwej jednostki dozoru technicznego wykonuje następujące czynności:

1. sprawdza kompletność i prawidłowość dokumentów – wstępnie czynność wykonywana przez inspektora w biurze;
2. identyfikuje urządzenie, sprawdza jego stan i oznakowanie – wizyta u eksploatującego;
3. sprawdza zgodność wyposażenia z przedłożoną dokumentacją na miejscu eksploatacji urządzenia – wizyta u eksploatującego;
4. przeprowadza badanie odbiorcze – wizyta u eksploatującego.

1. Opis techniczny dla każdego zgłaszanego urządzenia ciśnieniowego

Formularz dla kotła wodnego.

Formularz dla kotła parowego.

Zawartość opisu technicznego zgodna z § 12 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 17 grudnia 2021 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego dla niektórych urządzeń ciśnieniowych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. z 2022 r., poz. 68).

2. Dokumenty określone w przepisach dotyczących oznakowania CE dostarczane przez wytwarzającego każde zgłaszane urządzenie lub wytwarzającego zespół, w skład którego wchodzi urządzenie w przypadku montażu prowadzonego z końcową oceną zgodności. W przypadku urządzeń wyprodukowanych przed 1 maja 2004 roku dokumenty określone w specyfikacjach technicznych uzgodnionych z organem właściwej jednostki dozoru technicznego. Dokumenty powinny zawierać składniki istotne dla oceny wyjściowego poziomu bezpieczeństwa urządzenia. Pomocne są tu deklaracje zgodności dla poszczególnych elementów instalacji a w przypadku, gdy przedmiotem oceny zgodności jest zespół deklaracja jest niezbędna w celu zidentyfikowania jego granic.

3. Rysunek konstrukcyjny dla każdego zgłaszanego urządzenia ciśnieniowego z podaniem nominalnej i minimalnej grubości ścianek głównych elementów, w szczególności płaszcza i den oraz wykazem materiałów użytych do jego budowy lub inny dokument z tymi informacjami w postaci uzgodnionej z UDT;

4. Schemat instalacji z zaznaczeniem lokalizacji każdego zgłaszanego urządzenia ciśnieniowego, źródeł zasilania, osprzętu ciśnieniowego oraz osprzętu zabezpieczającego i automatyki zabezpieczającej.

W przypadku zastosowania automatyki zabezpieczającej dodatkowo:

• wykaz elementów automatyki zabezpieczającej z podaniem typów, wytwórców lub zamiennie innych charakterystycznych parametrów elementów automatyki zabezpieczającej mających znaczenie dla projektowanej niezawodności automatyki i umożliwiających prawidłową ocenę doboru elementów w przypadku konieczności wymiany w toku dalszej eksploatacji, zakresów pomiarowych i wartości nastaw oraz, jeżeli ma to zastosowanie, także ich oznaczeń technologicznych;
• schematy elektryczne obwodowe i logiczne układu automatyki zabezpieczającej;
• opis sposobu oraz częstotliwość przeprowadzenia prób funkcjonalnych, z uwzględnieniem uruchomienia środków korekcyjnych lub przejścia urządzenia w stan bezpieczny;
• dokumentację dodatkową określoną w zastosowanych specyfikacjach technicznych automatyki zabezpieczającej, w szczególności: instrukcje obsługi i konserwacji zainstalowanego wyposażenia automatyki zabezpieczającej, aktualne protokoły kalibracji i nastaw członów pomiarowych oraz przetworników.

5. Plan usytuowania każdego zgłaszanego urządzenia ciśnieniowego, z uwzględnieniem rozmieszczenia sąsiednich urządzeń lub budynków.

6. Opis doboru osprzętu zabezpieczającego wraz z jego dokumentacją z uwzględnieniem źródeł zasilania (dobór nie jest wymagany dla urządzeń objętych końcową oceną zgodności jako zespół).

7. Instrukcję eksploatacji dla każdego zgłaszanego urządzenia ciśnieniowego.

Zawartość instrukcji eksploatacji powinna być zgodna z § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 17 grudnia 2021 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego dla niektórych urządzeń ciśnieniowych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. z 2022 r., poz. 68).

UWAGA: W zależności od konstrukcji urządzenia ciśnieniowego i jego warunków eksploatacji treść instrukcji eksploatacji może być ograniczona, za zgodą organu właściwej jednostki dozoru technicznego, do niezbędnego minimum lub ujęta w instrukcji eksploatacji agregatu, maszyny, zespołu urządzeń ciśnieniowych lub instalacji technologicznej, w której jest zainstalowane urządzenie ciśnieniowe.

Wymieniona wyżej dokumentacja dotyczy również urządzeń po raz kolejny oddawanych do eksploatacji, przy czym może ona ulec modyfikacji w oparciu o prowadzone w takim przypadku badanie kwalifikacyjne.

Tryb postępowania w przypadku nowych urządzeń

• Zgłoszenie urządzenia w formie pisemnego wniosku skierowanego do właściwego terenowo oddziału UDT. Załącznik do wniosku stanowią dwa komplety dokumentacji dla każdego ze zgłaszanych urządzeń podlegających dozorowi technicznemu.
• Rozpatrzenie wniosku i przystąpienie do badań odbiorczych.
• Wystawienie przez inspektora UDT protokołu z badania oraz wydanie decyzji zezwalającej na eksploatację dla każdego urządzenia po pozytywnym wyniku badania.
• Przesłanie drogą  pocztową księgi rewizyjnej dla każdego urządzenia oraz wystawienie rachunku.

Tryb postępowania w przypadku zmiany eksploatującego urządzenie techniczne

W przypadku zmiany eksploatującego urządzenie techniczne, nowy eksploatujący wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki poprzedniego eksploatującego wynikające z decyzji, o której mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o dozorze technicznym, pod warunkiem że:

• od dnia przeprowadzenia ostatniego badania urządzenia technicznego nie wprowadzono zmian dotyczących jego eksploatacji, które są określone w rozporządzeniu MRiT z dn. 17 grudnia 2021 r. (Dz.U. z 2022 r., poz. 68);
• nowy eksploatujący złoży oświadczenie o spełnianiu warunku, o którym mowa w pkt 1, i poinformuje organ właściwej jednostki dozoru technicznego o zmianie eksploatującego urządzenie techniczne – oświadczenie o zmianie eksploatującego.

Tryb postępowania w przypadku urządzeń ponownie rejestrowanych

1. Ponowna rejestracja urządzenia eksploatowanego w Polsce

• zgłoszenie urządzenia w formie pisemnego wniosku skierowanego do oddziału UDT wraz z księgą rewizji urządzenia i wymaganą dokumentacją;
• uzgodnienie ze zgłaszającym czasu, miejsca i zakresu badań doraźnych eksploatacyjnych po zweryfikowaniu dokumentacji a w przypadkach złożonych wymagane jest przeprowadzenie badania kwalifikacyjnego, w oparciu o które ustalany jest dalszy sposób postępowania w odniesieniu do wymagań w zakresie dokumentacji technicznej i wymaganych badań;
• wystawienie przez inspektora UDT protokołu z badania/ badań oraz wydanie decyzji zezwalającej na eksploatację w przypadku pozytywnego wyniku ostatecznego badania;
• przesłanie drogą  pocztową książki rewizji oraz wystawienie rachunku.

2. Urządzenie eksploatowane poza granicami Polski, sprowadzone do Polski – tryb postępowania jak dla urządzeń rejestrowanych po raz pierwszy (nowych).